Skip to main content

Bibliothèque Wallonne archives and collection

 Fonds
Identifier: ubl008

Scope and Contents

De bibliotheek omvat meer dan 10.000 oude en moderne gedrukte werken. Hiertoe behoren onder meer: bijbels en psalmboeken vanaf de 16de eeuw, geschriften uit de tijd van de Reformatie en werken van latere Waalse predikanten, en studies over de geschiedenis van de Waalse Gemeenten en van de Hugenoten.

Het conglomeraat van archieven bestaat uit:

  1. de bestuursarchieven van de Synode Wallon, de Réunion Wallonne en de Commission Wallonne
  2. het archief van de Commission de l’histoire et de la Bibliothèque des Églises Wallonnes en de door haar verzamelde archieven van de Waalse families De Chaufepié, Du Puy de Montbrun, Librecht/Lezwijn en Vernède, en (afschriften van) losse archivalia en bouwstoffen voor het Fichier Wallon (een index op de namen van Walen voorkomende in vooral registers van gedoopten, gehuwden en begravenen van Waalse gemeenten in en buiten Nederland tot 1811)
  3. het archief van het Comité Vaudois en het door dit comité verzamelde materiaal betreffende de geschiedenis van de Waldenzen.

De collectie handschriften bevat onder meer preken, verhandelingen over theologie, het Franstalige protestantisme en de geschiedenis van de Waalse kerken, en enkele alba amicorum.

De collectie beeldmateriaal bestaat uit schilderijen, prenten, tekeningen en foto’s met afbeeldingen van Waalse predikanten, gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Waalse kerken en kerkgebouwen.

Dates

  • Creation: 16de-21ste eeuw

Language of Materials

Frans en Nederlands

Conditions Governing Access

De volgende inventarisnummers van AW2 zijn alleen ter inzage met schriftelijke toestemming van de voorzitter van de Commission de l’histoire et de la Bibliothèque des Églises Wallonnes: notulen en correspondentie van de Commission Wallonne jonger dan 50 jaar (AW2 inv.nrs. 33-36 en 37-84) en de inv.nrs. 142-143 tot 2021.

Conditions Governing Use

Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Het Fichier Wallon is in origineel niet raadpleegbaar. Zie Existence and Location of Copies.

Biographical / Historical

Wegens de vervolgingen in de tweede helft van de zestiende eeuw namen vele calvinisten en andere protestanten in de Zuidelijke Nederlanden de wijk naar het noorden, waar zij hun godsdienst ongestoord hoopten te kunnen uitoefenen. Onder hen waren vele Franstaligen ('Walen') die er uiteraard naar streefden kerkdiensten in hun landstaal te houden. In 1578 stemde de Nationale Synode van Dordrecht in met een zelfstandige Waalse organisatorische structuur binnen de (Nederduits) gereformeerde kerk. De eerste eeuwen vormden de Waalse gemeenten samen een Waalse synode. In 1606 kregen de Waalse kerken in Leiden een eigen predikantenopleiding: het Collège Wallon, verbonden aan de Universiteit Leiden. Het Collège Wallon bleef bestaan tot 1699.

Het aantal leden van de Waalse kerken nam in de zeventiende eeuw verder toe toen de Franse koning Lodewijk XIV in 1685 het Edict van Nantes uit 1598 herriep. Bij dit Edict hadden de Franse protestanten (Hugenoten genoemd) een bepaalde mate van godsdienstvrijheid gekregen. Duizenden Hugenoten vluchtten rond 1685 naar het buitenland, van wie velen naar de Republiek. De Waalse kerken speelden bij de opvang van hun taal- en geloofsgenoten een grote rol.

Het aantal Waalse gemeenten groeide van 26 in 1685 naar 62 in 1688. In totaal zijn er in 82 plaatsen Waalse gemeenten gevestigd geweest. Thans bestaan er veertien gemeenten.

Bij het Algemeen Reglement van de Nederlandse hervormde kerk van 1816 veranderde de positie van de Waalse kerken. Hun landelijke synode kreeg nog slechts de status van provinciale synode. Er werd een commissie tot de (huishoudelijke) zaken van de Waalse kerken (in de wandeling de Commission Wallonne) ingesteld om de specifieke belangen van de Waalse kerken te behartigen. Twee tot drie keer per jaar houden de Waalse gemeenten een landelijke bijeenkomst (Réunion Wallonne). Bij de invoering van de nieuwe kerkorde in 1951 werd de status van de Réunion verlaagd tot die van een classicale vergadering. In 2004 gingen de Waalse kerken als classis over in het nieuwe verband van de Protestantse Kerk in Nederland.

Extent

10.000 titels (circa)

Abstract in Dutch

Bibliotheek, archieven, collectie handschriften en collectie beeldmateriaal van de landelijke organen van de Waalse kerken.Aan het einde van de 16de eeuw ontstonden in de Republiek de eerste plaatselijke gemeenten van uit de Zuidelijke Nederlanden gevluchte Waalse Calvinisten. Hun aantal breidde zich sterk uit met uit Frankrijk gevluchte Hugenoten na de Herroeping in 1685 door de Franse koning Lodewijk XIV van het Edict van Nantes uit 1598 waarbij hun godsdienstvrijheid was verleend.De Waalse kerken sloten zich aan bij de Nederduits-gereformeerde kerk (later de Nederlandse Hervormde kerk) en verenigden zich daarbinnen in een Waalse Synode. Na 1815 werd de status van de Waalse kerken teruggebracht tot die van een Provinciale Synode (de Réunion Wallonne) en na 1951 tot die van een classis. Het dagelijks bestuur wordt gevormd door de Commission Wallonne Binnen de Waalse kerken heeft altijd veel belangstelling bestaan voor de eigen kerkgeschiedenis. Dit kreeg in 1852 gestalte door de oprichting van de Bibliothèque Wallonne, met een collectie bestaande uit een bibliotheek betreffende de geschiedenis van de Waalse kerken en het Franse protestantisme, de door de landelijke organen van de Waalse kerken gevormde archieven vanaf de 16de eeuw en de door de Commission de l’Histoire en het Comité Vaudois (een commissie die de steun coördineerde aan de vervolgde Waldenzen, een protestantse beweging in Piemont) gevormde archieven en verzamelde archivalia en familiearchieven. Deze collectie breidde zich voortdurend uit. De Bibliothèque Wallonne was aanvankelijk gevestigd in Leiden, verhuisde in 1973 naar Amsterdam en werd in 1998 in bewaring geven aan de UB Leiden.

Abstract in English

Library, archives, collection of manuscripts and collection of pictures from the national institutions of the Walloon churches.At the end of the 16th century the first local Walloon church communities of calvinist refugees from the Spanish Southern Netherlands organized themselves in the Dutch Republic. Their number increased enormously by the inflow of Huguenot refugees from France after the revocation in 1685 by the French king Louis XIV of the Edict of Nantes (1598) that guaranteed them freedom of religion. The Walloon churches joined the Dutch Reformed Church and were united in an own Walloon Synod. After 1815 the status of the Walloon churches was reduced to that of a Provincial Synod (Réunion Wallonne) and after 1951 to that of a classis. The presiding committee is the Commission Wallonne. Within the Walloon churches there was a great interest in the own church history, reason for the founding in 1852 of the Bibliothèque Wallonne (Walloon Library), with a collection of books regarding the history of the Walloon churches and the French protestantism, the archives formed by the national institutions of the Walloon churches since the 16th century and the archives formed by and collected by the Historical Commission and the Waldensian Committee, that coordinated the relief provided to the persecuted Waldensians, a protestant community in Piemonte. This collection expanded rapidly in the 19th and 20th century.The Bibliothèque Wallonne was established in the city of Leiden, moved to Amsterdam in 1973 and was deposited in the Leiden University Library in 1998.

Physical Location

Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties

Other Finding Aids

De boeken zijn opgenomen in de online catalogus. De signaturen van de werken vóór 1998 verworven beginnen met BIBWAL. Van de werken sinds 1998 verworven hebben alleen de oude drukken de signatuur BIBWAL. De boeken van na 1800 hebben de signatuur WALLON.

Van de archieven en de collectie handschriften zijn inventarissen beschikbaar voor elk van de onderdelen AW1 (zie de inventaris), AW2 en BWA.

Het beeldmateriaal is in de catalogus te vinden onder signatuur BWB.

Custodial History

In 1777 werd het archief van de Waalse Synode in de Waalse kerk te Leiden gedeponeerd. Het beheer werd gevoerd door de kerkenraad van de Waalse gemeente Leiden. Hier vonden vanaf 1790 ook andere archivalia, zoals die van opgeheven Waalse gemeenten, een plaats. In 1852 werd de Bibliothèque Wallonne opgericht, met als doel het aanleggen van een collectie boeken en handschriften over de geschiedenis van de Waalse kerken in Nederland en van het Franstalige protestantisme elders. Naast het beheer van de archieven werd de kerkenraad van de Waalse kerk van Leiden nu ook met het beheer van de bibliotheek belast. Deze benoemde voor het beheer van zowel de archieven als de bibliotheek een Commission des archives. Naast deze commissie stelde de Réunion Wallonne in 1878 een Commission de l’histoire in met als taak het verzamelen van bouwstoffen voor een geschiedenis der Waalse kerken. In 1893 besloot de Réunion het beheer van de Bibliothèque Wallonne in eigen hand te nemen. De Leidse Commission des archives droeg toen haar taken over aan de Commission de l’histoire, sindsdien Commission de l’histoire et de la Bibliothèque des Églises Wallonnes geheten. In 1890 werden de archieven en de bibliotheek overgebracht naar een nieuw onderkomen: het voormalige Wees- en Oudeliedenhuis van de Waalse gemeente Leiden aan het Pieterskerkhof 40. In 1973 vond een verhuizing plaats naar het nieuw gebouwde Hospice Wallon in Amsterdam. Aan het eind van de 20ste eeuw voldeed dit gebouw niet meer aan de eisen en moest het worden afgebroken. De bibliotheek en de archieven werden toen overgedragen aan de Universiteitsbibliotheek Leiden. Het beheer werd in handen gelegd van de sector Bijzondere Collecties, onder toezicht van de Commission de l’histoire et de la Bibliothèque des Églises Wallonnes.

Immediate Source of Acquisition

De bibliotheek, de archieven, de collectie handschriften en de collectie beeldmateriaal zijn in 1998 in bewaring gegeven aan de UB Leiden/sector Bijzondere Collecties. In 2009 is tussen de Waalse kerken en de UB een aantal aanvullende afspraken gemaakt ten aanzien van het beheer van de archieven.

Appraisal

Bij de inventarisatie van de archieven zijn dubbelen en andere daarvoor in aanmerking komende stukken zonder waarde vernietigd.

Accruals

De bibliotheek wordt regelmatig aangevuld met oude drukken en recente uitgaven. Maximaal eens in de tien jaar kan een volledig archiefblok worden overgedragen.

Existence and Location of Copies

Een kopie op microfiche van het Fichier Wallon en van de collectie Mirandolle is raadpleegbaar bij de Leeszaal Bijzondere Collecties. Zie voor een versie op internet: https://familysearch.org/search/collection/2134301.

Bibliography

  • Bots, H., G.H.M. Posthumus Meyes, F. Wieringa, Vlucht naar de vrijheid. De Hugenoten en de Nederlanden. Amsterdam/Dieren 1985. Met overzicht van Waalse gemeenten op p. 51
  • Sluis, M., met een bijdrage van K. van Ommen. 'Si ce n'est pour nous, alors pour nos successeurs'. Honderdvijftig jaar Bibliothèque Wallonne. Leiden, 2002.
  • Tourn, G., De Waldenzen. De eerste protestanten en hun 800-jarige geschiedenis. Franeker 1988.
  • www.waalsekerken.nl.

General

Zowel de drukken als de archieven en handschriften kunnen via de online catalogus worden opgevraagd. Gebruik voor de archieven en handschriften de tab Special Collections. Neem voor het beeldmateriaal contact op met de balie van de Leeszaal Bijzondere Collecties; voor dit materiaal geldt een langere aanvraagtijd. Met uitzondering van de boeken met de signatuur WALLON komen alle materialen ter inzage op de Leeszaal Bijzondere Collecties.

Processing Information

Na de inbewaringgeving aan de Universiteitsbibliotheek Leiden zijn de gedrukte werken opgenomen in de online catalogus. Ze kregen signaturen die beginnen met BIBWAL of WALLON.

Archief AW1: inventaris samengesteld door J.W. Verburgt, 1950. De hierin opgenomen beschrijvingen van de gedeponeerde archieven van plaatselijke Waalse gemeenten zijn bij de overdracht van deze archieven aan de betreffende gemeentelijke archiefdiensten in 2010-2011 geschrapt.

Archief AW2: inventaris samengesteld door UBL/BC in 2012.

Collectie handschriften BWA: inventaris samengesteld door UBL/BC in 2012.

Collectie beeldmateriaal: van het beeldmateriaal zijn vóór de komst naar de UBL diverse lijsten en indexen gemaakt. Deze bevinden zich bij de balie van de Leeszaal Bijzondere Collecties of zijn opgenomen in AW2.

Title
Collection guide of the Bibliothèque Wallonne archives and collection (16de-21ste eeuw)
Subtitle
Archieven en collectie van de Bibliothèque Wallonne
Author
Arend Pietersma, 2012
Date
2013
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Code for undetermined script
Language of description note
Beschrijving is in het Nederlands.

Revision Statements

  • 10 April 2019: latest update

Repository Details

Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository

Contact:
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857