Skip to main content

Dirk de Jong collection (MNL)

 Collection
Identifier: ubl009

Scope and Contents

De collectie bestaat uit illegaal of clandestien uitgegeven boeken, tijdschriften, rijmprenten, curiosa en plano's, uitgegeven in Nederland tijdens de Duitse bezetting, 1940-1945. De letterkundige werken die gedurende de oorlog zonder toelating van de bezetter zijn verschenen worden onderscheiden in illegale en clandestiene literatuur. Volgens de definitie in de Verantwoording in De Jong's bibliografie wordt met de term 'illegaal’ verwezen naar proza en poëzie die rechtstreeks gericht is tegen de bezetter en zijn trawanten. Clandestiene literatuur is daarentegen 'normale' literatuur die is geschreven en/of uitgegeven door personen die zich niet aan de door de bezetter gestelde voorwaarden wensten te onderwerpen. De overeenkomst is "dat zij beiden het ideaal van de vrijheid in het algemeen en die van onze letterkunde in het bijzonder gediend en hoog gehouden hebben". Met de opbrengsten van de illegale uitgaven konden verzetsactiviteiten ondersteund worden. Het geld werd vooral gebruikt voor de hulp aan onderduikers. In dit verband kan gewezen worden op de Herberg-reeks, een uitgave van De Jong zelf. Het colofon van het eerste deel in deze reeks brengt het doel ervan expliciet onder woorden: "de opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken".

De door Dirk de Jong bijeengebrachte collectie biedt een zeer gevarieerd beeld van de bezettingstijd. De eerste illegale publicaties, vooral verzetsgedichten, verschenen al spoedig na de capitulatie in mei 1940. Al in mei 1941 was het Nieuw Geuzenliedboek verschenen, de eerste bundel met verzetsgedichten die voordien als geschreven of gestencilde blaadjes van hand tot hand waren gegaan. Een van de meest bekende verzetsgedichten uit de Tweede Wereldoorlog is de rijmprent De achttien doden van Jan Campert, uit 1943. De Jong bezat vier exemplaren van het gedicht. De collectie bevat ook enkele boeken die aan De Jong waren opgedragen, waaronder een uitgave van In Memoriam Charles Edgar du Perron et Menno ter Braak, en de novelle Gargouille van Anthony Bosman. De Jong bezat verscheidene publicaties uit de serie De Blauwe Schuit, die clandestien door H.N. Werkman werd uitgegeven. Voorbeelden zijn het boekje Alleluia, de bundel Sabbatgesänge, (een selectie van oude joodse Sabbat-liederen), en De Houtdiefstal met gedichten van Henkels en Vestdijk, die tijdens de oorlog samen in het gijzelaarskamp in Sint-Michielsgestel werden vastgehouden). Vermeldenswaard zijn ook de uitgave van de proclamatie van koningin Wilhelmina op 10 mei 1940, getiteld Mijn Volk, en gepubliceerd door De Bezige Bij in 1941, het sonnet Bij het graf van den Nederlandschen onbekenden soldaat van Martinus Nijhoff, en het gevangenislied van Titus Brandsma, die in juli 1942 omkwam in het concentratiekamp Dachau.

De collectie bevat ook werken die fascistisch van aard zijn. De verklaring hiervoor ligt in het feit dat met de erkenning van de NSB als enige legale partij in december 1941, alle andere politieke partijen werden verboden, ook de niet-democratische, min of meer fascistische, partijen, zoals Nationaal Front en de Nederlandse Unie. Schrijvers die lid waren van zo'n 'verkeerde' fascistische partij, zoals Albert Kuyle en Anton Erwich, mochten daarom niet meer publiceren, zodat ze gedwongen waren hun werk ondergronds uit te geven.

Dates

  • Creation: 1940-1945
  • Creation: 1940-1945

Language of Materials

Nederlands

Conditions Governing Use

Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Biographical / Historical

Dirk de Jong werd op 3 oktober 1910 geboren te Breda, en volgde daar de HBS. Na een voortijdig afgebroken studie Nederlands in Leiden begon De Jong in 1930 te werken voor het antiquariaat van Brill in Leiden. Van 1934 tot 1946 was hij werkzaam bij het antiquariaat van Nijhoff te Den Haag, waar hij zich onder meer bezig hield met bibliografische werkzaamheden aan Nijhoffs Index op periodieken van algemene inhoud. Vanaf 1946 nam De Jong de leiding over Brinkman’s Catalogus op zich bij Sijthoff in Leiden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft De Jong een verzameling aangelegd van illegale (= tegen de bezetter gerichte) en clandestiene (= zonder vergunning gepubliceerde) boekwerken, prenten en tijdschriften. In 1958 publiceerde hij zijn bibliografie Het vrije boek in onvrije tijd. De Jong was tevens redactie-secretaris van de bloemlezing Literair accoord, Kritisch accoord en Dramatisch akkoord, die tot stand kwamen in het kader van de Conferentie der Nederlandse Letteren. Hij werd in 1965 gekozen tot secretaris-penningmeester van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL), waarvan hij sinds 1949 lid was. De Jong overleed te Otterlo op 31 mei 1974.

Extent

7 meter (circa) (ca. 1000 nummers)

7 meter (circa) (ca. 1000 nummers)

Abstract in Dutch

Collectie van illegale tijdens de Duitse bezetting gedrukte werken, verzameld door Dirk de Jong. De collectie, die in 1970 is aangekocht door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, bestaat uit boeken, tijdschriften, rijmprenten, curiosa en plano’s.

Abstract in English

Collection accumulated by Dirk de Jong, consisting of books which were printed illegally during the German occupation. The collection, which was sold to the Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in 1970, contains books, journals, poetry prints, curiosities and broadsheets.

Physical Location

Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties

Other Finding Aids

De collectie is te vinden in de catalogus via plaatsingscode DEJONG?

Immediate Source of Acquisition

De collectie boeken is in december 1970 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde aangekocht en geplaatst in de Bibliotheek van de Maatschappij die als permanent bruikleen in de UB Leiden berust. De collectie omvatte toen ongeveer 800 van de 1019 werken die De Jong heeft beschreven in zijn bibliografie Het vrije boek in onvrije tijd, en is sindsdien met tientallen werken uitgebreid.

Accruals

De boeken uit de bibliografie van De Jong die niet in de collectie aanwezig zijn worden via aankoop en schenking zoveel mogelijk verworven.

Existence and Location of Copies

De collectie is digitaal beschikbaar via de website www.geheugenvannederland.nl. Zoeken kan bijvoorbeeld op plaatsingscode DEJONG gevolgd door spatie en volgnummer. Itembeschrijvingen in de online catalogus linken naar deze website. Voor een totaaloverzicht van de digitale collectie binnen de catalogus klik hier. Met vervolgacties kunt u dan verder inperken, via filteropties (Refine My Results) of Advanced Search.

Bibliography

  • Calis, P., Het avontuur van Dirk de Jong, in: Dierbaar magazijn. Amsterdam 1995, p. 143-152.
  • Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1974, p. 178-179 (biografica).
  • DBNL (auteur)
  • Jong, D. de, Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Leiden 1958.
  • Simoni, A.E.C., Publish and be free : a catalogue of clandestine books printed in the Netherlands, 1940-1945, in the British Library. The Hague/London 1975.
  • Vermetten, S., De Collectie De Jong, in: Doelwit 4/3 (1988), pp. 7-11 en Boek & Byte (maart 1994).

General

Het materiaal in deze collectie kan worden aangevraagd via de Catalogus. Zie ook Existence and Location of Copies.

Processing Information

De Jong heeft de boeken in chronologische volgorde van verschijnen beschreven en genummerd. De plaatsingscodes in de Universiteitsbibliotheek corresponderen met de nummers in De Jongs bibliografie.

Title
Collection guide of the Dirk de Jong collection (MNL) (1940-1945)
Subtitle
Collectie Dirk de Jong (MNL)
Author
Anton van der Lem, 2006
Date
2006
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Code for undetermined script
Language of description note
Beschrijving is in het Nederlands.

Revision Statements

  • 13 February 2015: latest update

Repository Details

Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository

Contact:
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857