Skip to main content

Leiden University archives, Senate and Faculties, 1575-1877

 Fonds
Identifier: ubl042

Scope and Contents

De archieven van de Senaat en van de Faculteiten van de Leidse Universiteit beslaan de periode van de stichting van de universiteit in 1575 tot 1877.

Dates

  • Creation: 1574-1898
  • Creation: Bulk 1575-1877

Creator

Language of Materials

Nederlands, Latijn en Frans

Conditions Governing Use

Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Biographical / Historical

Het dagelijks bestuur van de universiteit was van oudsher opgedragen aan twee colleges, dat van curatoren en de senaat. Curatoren hielden toezicht op het financieel en materieel beheer van de instelling en op de aanstelling van professoren. De senaat – bestaande uit de ordinaris-professoren onder leiding van de rector magnificus – zag toe op de studieën en levenswandel van de studenten en verdere lidmaten van de universiteit en behandelde onderlinge conflicten van de eigen leden. De senaat bleef in functie tot het Keizerlijke decreet van 22 oktober 1811 een einde maakte aan het zelfstandig bestaan van de Leidse universiteit. Met de vestiging van het Koninkrijk der Nederlanden en de eerste wettelijke regeling op het hoger onderwijs (organiek besluit) in 1815 keerde de senaat als bestuursorgaan – naast het college van curatoren – weer terug.

De Leidse universiteit kende aanvankelijk vier faculteiten: de faculteit der godgeleerdheid, der rechtsgeleerdheid, der geneeskunde en de faculteit der wijsbegeerte en letteren. In de laatste faculteit werd ook wis- en natuurkunde gedoceerd; andere zogenaamde bèta-vakken als plantkunde en scheikunde waren ingedeeld bij de medische faculteit. De Keizerlijke universiteit (1812-1815) had vijf faculteiten ingesteld: godgeleerdheid, rechtsgeleerdheied, geneeskunde, natuur- en wiskunde en letteren. Laatstgenoemde faculteit kreeg bij het organiek besluit van 1815 de naam bespiegelende wijsbegeerte en letteren doch werd in de wet op het hoger onderwijs van 1876 herdoopt tot faculteit der letteren en wijsbegeerte. De faculteitsbesturen – bestaande uit de ordinaris-professoren onder voorzitterschap van een decaan – waren belast met het afnemen van de examens en de regeling van de studie. Ook zorgde het voor de verdeling der collegegelden, examengelden etc.

In de zestiende eeuw hebben de archiefbescheiden van de senaat onder curatoren berust. In de zeventiende eeuw werd het archief in de senaatskamer van het academiegebouw aan het Rapenburg bewaard. In 1908 werd het senaatsarchief over de jaren 1575-1877 overgebracht naar de Universiteitsbibliotheek.

Voor het functioneren van senaat, rector, professoren en studenten, en een beschouwing over het onderwijs en onderzoek in de besproken periode zie Otterspeer (1992) en Otterspeer (2000-2005).

Extent

603 nummers (25 meter)

Abstract in Dutch

De archieven van de Senaat en van de Faculteiten van de Leidse Universiteit beslaan de periode van de stichting van de universiteit in 1575 tot 1877.

Abstract in English

The archives of the Senate and the Faculties of Leiden University cover the period in between the foundation of the University in 1575 and 1877.

Physical Location

Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties

Other Finding Aids

Het archief is voor het eerst beschreven door Molhuysen (1909); de inmiddels verouderde inventarisnummers zijn gebruikt in diens bronnenpublicatie (Molhuysen 1913-1924), hier van belang vanwege de uitgave van de Acta Senatus (handelingen van de senaat) en diverse bijlagen. De belangrijkste toegang is thans Hardenberg (1935). De registers met studenteninschrijvingen over de jaren 1575-1875 (ASF 7-10) zijn uitgegeven door Du Rieu (1875).

Accruals

Er worden geen toekomstige aanvullingen verwacht.

Bibliography

  • Hardenberg, H., De archieven van Senaat en faculteiten, benevens het archief van de Academische vierschaar der Leidsche universiteit. Zaltbommel 1935.
  • Molhuysen, P.C., Inventaris van de archieven der Rijksuniversiteit te Leiden. Leiden 1909.
  • Molhuysen, P.C., Bronnen tot de geschiedenis der Leidsche universiteit, 7 dln. 's-Gravenhage 1913-1924. – [dl. 1: 1574-7 febr. 1610 ('s-Gravenhage 1913), dl. 2: 8 febr. 1610-7 febr. 1647 ('s-Gravenhage 1916); dl. 3: 8 febr. 1647-18 febr. 1682 ('s-Gravenhage 1918); dl. 4: 18 febr. 1682-8 febr. 1725 ('s-Gravenhage 1920); dl. 5: 8 febr. 1725-8 febr. 1765 ('s-Gravenhage 1921); dl. 6: 10 febr. 1765-21 febr. 1795 ('s-Gravenhage 1923); dl. 7: 23 febr. 1795-30 dec. 1811 ('s-Gravenhage 1924)].
  • Otterspeer, W., Groepsportret met Dame. 3 dln. Amsterdam 2000-2005. - [dl. 1: Het bolwerk van de vrijheid. De Leidse universiteit, 1575-1672 (Amsterdam 2000); dl. 2: De vesting van de macht. De Leidse universiteit, 1673-1775 (Amsterdam 2002); dl. 3: De werken van de wetenschap. De Leidse universiteit, 1776-1876 (Amsterdam 2005)].
  • Album studiosorum Academiae Lugduno Batavae MDLXXV-MDCCCLXXV. Bijeengebr. door Rieu, W.N. du. Den Haag 1875.

General

De archiefstukken kunnen worden aangevraagd op de Leeszaal Bijzondere Collecties via de collectieaanduiding ASF gevolgd door het nummer in de inventaris.

Processing Information

Er zijn aanwijzingen dat het senaatsarchief in 1654 een zekere ordening kende (vgl. Molhuysen 1913-1924, dl. 3, pp. 28*-30*). Niettemin duurde het tot 1908 voordat P.C. Molhuysen – ter voorbereiding van de uitgave van zijn Bronnen tot de geschiedenis der Leidsche Universiteit – zich zette aan een meer systematische bewerking van het senaatsarchief en het archief van curatoren tot 1811. Een jaar later reeds publiceerde hij een beknopte inventaris van deze archiefbestanddelen (Molhuysen 1909).

In 1934 werd – parallel aan de bewerking van het curatorenarchief 1815-1877 en een herordening van het curatorenarchief 1575-1815 – besloten tot ordening van de faculteitsarchieven tot 1877 en (her)ordening van het senaatsarchief tot 1877. Deze inventarisatie werd uitgevoerd door H. Hardenberg, werkzaam bij het Algemeen Rijksarchief, alwaar de archieven tijdelijk zijn gedeponeerd ter bewerking (Hardenberg 1935).

In de Universiteitsbibliotheek berustten delen van de archieven van de faculteiten der rechtsgeleerdheid (BPL 1984 sinds 1911; BPL 2268-2274 sinds 1934), geneeskunde (BPL 2075) en wijsbegeerte (BPL 1014). Deze stukken zijn ingevoegd in de inventaris (afdeling II). Een aparte afdeling van de inventaris (III) werd bestemd voor een aantal door de Universiteitsbibliotheek verworven stukken die nauw samenhangen met de archieven van senaat en faculteiten maar daar in strikte zin niet toe behoren (BPL 256, 958-961, 963-966, 1051, 1201-1203, 1205-1207, 12089-1210, 1808, 1911, 1937); hieraan werden enkele stukken toegevoegd die werden afgestaan door het gemeentebestuur Leiden. Bij de bewerking van het senaatsarchief werden diverse stukken gevonden die thuis horen in het archief van de academische vierschaar (Molhuysen 1909, nrs. 92-96). Deze stukken zijn overgedragen aan het Algemeen Rijksarchief, alwaar het archief van de academische vierschaar zich sinds 1882 bevindt.

In 2001 is van de gedrukte inventaris van Hardenberg (1935) een elektronische versie vervaardigd die aan deze collectiebeschrijving is toegevoegd. De typografie en de paginering van de gedrukte inventaris zijn losgelaten, de spelling is echter behouden. De voetnoten in de inleiding zijn omgezet naar eindnoten. Per inventarisnummer zijn voorlooptitels ingevoegd (Inhoud, Datering, Vorm etc.). Ten gerieve van de gebruiker zijn diverse reeksen en series opgesplitst naar inventarisnummer:

7-19, 22-252, 253-354, 259-274, 280-286, 288-329, 347-351 [bis], 325-354 [ter], 370-372, 423-429, 446-447, 456-458, 464-465, 490-492, 499-510, 551-558, 569-570, 582-583, 584-586.

Deze gegevens zijn steeds stilzwijgend te bestemder plaatse ingevoegd (na de voorlooptitel Specificatie inhoud). Na 1935 hebben de opeenvolgende conservatoren Westerse handschriften, verantwoordelijk voor het beheer van de statische archieven berustend in de Universiteitsbibliotheek, af en toe archivalia toegevoegd. Deze stukken zijn beschreven in de [ Aanvullingen ]. In de lopende tekst zijn verwijzingen naar deze beschrijvingen opgenomen tussen vierkante haken.

Subject

Title
Collection guide of the Leiden University archives, Senate and Faculties, 1575-1877 (1574-1898)
Subtitle
Archieven van de Universiteit Leiden - Senaat en Faculteiten, 1575-1877
Author
Mr. H. Hardenberg, 1935 ; Dr. André Bouwman, 2006
Date
2006
Language of description
Undetermined
Script of description
Code for undetermined script
Language of description note
Beschrijving is in het Nederlands.

Revision Statements

  • 7 October 2014: latest update

Repository Details

Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository

Contact:
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857