Skip to main content

Leiden University archives, Rector Magnificus and Senate, 1875-1972

 Fonds
Identifier: ubl043

Scope and Contents

De archieven van de Rector Magnificus en de Senaat van de Leidse Universiteit beslaan de periode 1875-1972.

Dates

  • Creation: 1875-1972

Creator

Language of Materials

Undetermined .

Conditions Governing Use

Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Biographical / Historical

Het dagelijks bestuur van de universiteit was van oudsher opgedragen aan de Curatoren en de Senaat. De Curatoren verzorgden het financieel en materieel beheer evenals de aanstelling van de professoren. De Senaat, bestaande uit de Rector Magnificus en de hoogleraren, zag toe op de studie en het gedrag van de studenten en behandelde onderlinge conflicten van de eigen leden. Met een korte onderbreking in de Franse Tijd is de Senaat tot 1971 blijven bestaan.

Hoewel de Senaat en de Curatoren met het Organiek Besluit van 1815 het bestuur van de universiteit weer in handen kregen, was – vooral van de Curatoren – hun functie veranderd. De universiteit moest een deel van zijn onafhankelijkheid opgeven en werd een Rijksuniversiteit. De universiteit verloor zijn financiële autonomie en professoren werden voortaan door de minister aangesteld. Het onderwijs veranderde echter weinig: het onderwijs was er voor de algemene vorming van de student en niet voor de opleiding tot een beroep of beoefening van de wetenschap. Pas in de jaren zestig van de 19e eeuw kwam er door nieuwe maatschappelijke eisen en door kritiek op het hoger onderwijs meer praktische scholing. Door de economische groei kwamen er meer studenten uit de economisch succesvolle middenklasse. Deze ontwikkelingen leidden in 1876 tot de Wet op het Hoger Onderwijs (WHO).

Door de invoering van de WHO richtte het onderwijs zich steeds meer op de toepassing van kennis en groeide het onderwijsaanbod. Door de grotere toestroom van studenten, vooral door de ontwikkeling in de natuurwetenschappen en de aanwezigheid van enkele prominente wetenschappers, kwamen er nieuwe voorzieningen en laboratoria, bestemd voor zowel onderwijs als onderzoek. De bevoegdheden van de Senaat en de Curatoren werden door de WHO echter nog verder ingeperkt: de Senaat zorgde voor de handhaving van de tucht onder de studenten en verleende eredoctoraten. De universiteit verloor haar laatste beetje financiële zelfstandigheid. De verhouding tussen Senaat en Curatoren verslechterde en er ontstond een machtsstrijd om voorrang in het vertegenwoordigen van de universiteit. Dit leidde uiteindelijk in 1928 tot een gereorganiseerd universiteitsbureau. Er werd een Senaatsbureau ingesteld en een nieuwe functie gecreëerd: die van Prosecretaris. Deze zou voor het Senaatsbureau dezelfde functie gaan bekleden als de Secretaris van het College van Curatoren.

In de periode 1940-1945 was de universiteit gesloten. Na 1945 was er eerst een periode van herstel, met weinig ruimte voor grote veranderingen. Door de naoorlogse groei van de universiteit nam de Senaat echter in omvang toe, wat in de jaren vijftig leidde tot de oprichting van het Versterkt College, een soort dagelijks bestuur dat taken zoals het voorbereiden van vergaderingen van de Senaat overnam, de Commissie van Overleg, voor overleg tussen Senaat en Curatoren, en de Senatus Praesidium, welke de grote lijnen in het beleid moest uitstippelen. Toch bleven de bevoegdheden van de Senaat beperkt.

De universiteit in de jaren zestig kenmerkte zich door grotere studentenaantallen, een veranderende samenstelling van de studentenbevolking (meer studenten uit de middenklasse) en een meer geëngageerde houding van de studenten, die leidde tot studentenprotesten. Het gevolg was dat het universitaire bestuur democratiseerde en in 1971 de Wet Universitaire Bestuurshervorming (WUB) werd ingevoerd. Het bestuur werd gevormd door democratisch gekozen raden, met aan de top een Universiteitsraad. De Senaat werd opgeheven.

Over de geschiedenis van de Leidse Universiteit en haar bestuur is o.a. geschreven door Woltjer (1965), Cohen (1975), Idenburg (1978) en Otterspeer (1992).

Voor deze tekst werd gebruik gemaakt van de inleiding in de inventaris uit 1997 (zie collectiebewerking).

Extent

262 nummers (18,5 meter)

Abstract in Dutch

De archieven van de Rector Magnificus en de Senaat van de Leidse Universiteit beslaan de periode 1875-1972.

Abstract in English

The archives of the Rector Magnificus and the Senate of Leiden University cover the period 1875-1972.

Arrangement

Een groot deel van het archief bestaat uit ingekomen stukken en minuten van uitgaande stukken. Deze stukken zijn chronologisch geordend en beslaan de periode 1876 tot 1963.

Vanaf 1963 werden de stukken op onderwerp opgeborgen. Voor de indeling hiervan werd gebruik gemaakt van de archiefcode van de Rijksuniversiteit Leiden (RUL). Deze code is afgeleid van de Basisarchiefcode VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten), die op zijn beurt weer gerelateerd is aan de Universele Decimale Classificatie (UDC). Deze indeling komt overeen met die van het archief van Curatoren en het College van Bestuur 1952-1989 (AC4).

Physical Location

Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties

Other Finding Aids

Het archief van de Rector Magnificus en de Senaat is toegankelijk via de inventaris van de Centrale Archief Selectiedienst (CAS 365, 2000), waarvan een elektronische versie is opgenomen.

Bibliography

  • Cohen, H.J., De strijd om de academie. De Leidse universiteit op zoek naar een bestuursstructuur 1967-1971. Baarn 1975.
  • Idenburg, P.J., De Leidse universiteit 1928-1946. Vernieuwing en verzet. Den Haag 1978.
  • Inventaris van het archief van de Rector Magnificus en de Senaat van de Rijksuniversiteit Leiden 1875-1972. Winschoten 2000. (CAS-inventarissen, 365).
  • Otterspeer, W. De wiekslag van hun geest. De Leidse universiteit in de negentiende eeuw. [Proefschrift Leiden]. S.l. 1992.
  • Woltjer, J.J., De Leidse universiteit in heden en verleden. Leiden 1965.

General

De archiefstukken kunnen worden aangevraagd op de Leeszaal Bijzondere Collecties via de collectieaanduiding ASE gevolgd door het nummer in de inventaris.

Processing Information

Een deel van het archief werd in 1997 in het kader van een stageopdracht geïnventariseerd door E. Keizer. In 2000 werd het archief, tegelijk met andere archieven van de Universiteit, aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aangeboden. De (ongepubliceerde) inventaris uit 1997 is daardoor niet meer relevant.

Het archief omvat de periode 1875-1972. Het beginjaar is gerelateerd aan de Wet op het Hoger Onderwijs (WHO) van 1876, het eindjaar valt samen met de in 1971 ingevoerde Wet Universitaire Bestuurshervorming (WUB) en de opheffing van de Senaat.

Het archief, dat zich al in de Universiteitsbibliotheek bevond, bestond uit een oud gedeelte, omvattende de periode 1877-1967, en een nieuw gedeelte met stukken uit de periode 1957-1971. Van het oude gedeelte bestond een voorlopige inventaris. Het nieuwe gedeelte was veel minder overzichtelijk. Het betrof het archief van het Senaatsbureau, waar niet alleen de archieven van de Senaat en de Rector Magnificus werden bewaard, maar bijvoorbeeld ook van de Commissie van Overleg. Na de opheffing van het Senaatsbureau in 1971 werd het archief eerst tijdelijk in het Academiegebouw op het Rapenburg opgeborgen. Eind jaren 70 werd het archief overgebracht naar het Gemeentearchief, vanwaar het in 1989 naar de Universiteitsbibliotheek werd overgebracht en zeer summier werd beschreven.

Na door de Centrale Archief en Selectiedienst te zijn omgepakt en geïnventariseerd werd het archief teruggebracht naar de Universiteitsbibliotheek (inventaris: CAS 365, 2000).

Subject

Title
Collection guide of the Leiden University archives, Rector Magnificus and Senate, 1875-1972 (1875-1972)
Subtitle
Archieven van de Universiteit Leiden - Rector Magnificus en Senaat, 1875-1972
Author
Centrale Archief Selectiedienst, 2000; André Bouwman en Silvia Compaan-Vermetten, 2007
Date
2006
Language of description
Undetermined
Script of description
Code for undetermined script
Language of description note
Beschrijving is in het Nederlands.

Repository Details

Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository

Contact:
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857