Collection of charters from Saint Agnes Nunnery, Emmerik, and Saint Ursula Nunnery, Neder-Elten (MNL)
Scope and Contents
Het archief van het St. Ursulenconvent (LTK 617: 1; zie Van Doorninck 1906) bestaat voornamelijk uit charters over de goederen en rechten, waaronder de schenkingen ten behoeve van de stichting (volgnr. 1). Verder over de samenvoeging met het St. Agnietenklooster (volgnr. 49), de stichting van een vicarie (volgnr. 50) en de presentatie van een nieuwe vicaris (volgnr. 60). Het inhoudelijk belangrijkste stuk is het cartularium (volgnr. 61).
Het archief van het St. Agnietenklooster (LTK 617: 2; zie Van Doorninck 1914) bestaat voornamelijk uit charters over de goederen en rechten, waaronder de koop van het kloosterterrein (volgnr. 1). Verder over de verdere regulering (volgnr. 5), een verplaatsbaar altaar en een eigen biechtvader (volgnr. 11), de gelofte door de eerste negentien zusters (volgnr. 15), de wijding van de kerk (volgnr. 28), de verantwoordelijkheden van de pastoor van Emmerik (volgnr. 40), onderlinge bijstand tussen enkele kloosters die niet onder toezicht staan van een generaal kapittel (volgnr. 43), bevestiging van de stichting door de bisschop van Utrecht (volgnr. 44), vrijstelling door de stad Emmerik van de betaling van belastingen en de levering van diensten (volgnr. 58), een extra biechtvader (volgnr. 84), pauselijke aflaatbrieven (volgnrs. 148, 149) en een weggelopen zuster (volgnr. 157).
In het archief van het St. Ursulenconvent (LTK 617: 1) ontbreken de volgende stukken: 3, 4, 6, 7, 8, 8a, 8b, 13, 13a, 24b, 28, 28a, 28b, 28c, 28d, 30, 32, 32a, 32b, 33, 40, 41, 43, 62, 63, 64 (zie hiervoor Van Doorninck 1906).
De archieven zijn onderdeel van de ubl056 Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (sinds 1876 als langdurig bruikleen ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek Leiden).
Dates
- (1384)1419-1790 (St. Agnietenklooster) en (1340)1427-1613 (St. Ursulenklooster)
Language of Materials
Merendeels Nederfrankisch en Latijn
Conditions Governing Use
Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.
Biographical / Historical
Aan het einde van de veertiende eeuw ontstond in de IJsselstreek de Moderne Devotie, een godsdienstig reveil gericht op praktische, persoonlijke vroomheid. Hieraan werd vooral gestalte gegeven door de broeders en zusters van het Gemene Leven, een lekengemeenschap met als leidsman de diaken magister Geert Grote (1340-1384). Hun eerste zusterhuis werd in 1374 gevestigd in diens huis in de Bagijnestraat in Deventer (het Meester Geertshuis) en hun eerste broederhuis in 1380 in het huis van zijn vriend en leerling, de priester Floris of Florens Radewijns, in de Engestraat in Deventer (het Meester Florenshuis). Daarna volgden in het huidige Nederland en Duitsland vele tientallen andere zuster- en broederhuizen. In de loop van de tijd sloten de meeste zich onder druk van de kerkelijke hiërarchie aan bij de Derde Orde van St. Franciscus of de orde van de reguliere kanunniken/kanunnikessen van St. Augustinus. Het belangrijkste klooster was gevestigd in Windesheim, vandaar ook de naam Windesheimer Congregatie waarbij een groot aantal kloosters was aangesloten.
Het St. Agnietenklooster in Emmerik (hertogdom Kleef) – een vrouwenklooster – werd in 1419 opgericht, was aanvankelijk begijnhuis en sloot zich in 1463 aan bij de orde van de reguliere kanunnikessen van St. Augustinus (augustinessen). Als belangrijkste klooster van Emmerik werd het ook wel het Grote Convent genoemd. In 1811 – het land van Kleef maakte toen deel uit van het Franse keizerrijk – werd het klooster opgeheven en in 1820 werden de gebouwen afgebroken.
Het St. Ursulenklooster in Neder-Elten (hertogdom Kleef) – tevens een vrouwenklooster – werd in 1427 opgericht. Ook dit klooster was aanvankelijk een begijnhuis en sloot zich ca. 1463 aan bij de augustinessen. Het klooster werd in 1613 ten gevolge van oorlogsgeweld onbewoonbaar en met het St. Agnietenklooster verenigd.
Extent
2.5 meter (circa) (Ca. 225 (St. Agnietenklooster) en 75 (St. Ursulenklooster) inventarisnummers)
Abstract
Het St. Agnietenklooster in Emmerik en het St. Ursulenklooster in Neder-Elten – vrouwenkloosters van de broeders en zusters van het Gemene Leven – hebben bestaan van respectievelijk 1419-1811 en 1427-1613, en waren uiteindelijk aangesloten bij de orde van de reguliere kanunnikessen van St. Augustinus (augustinessen). In 1613 werd het St. Ursulenklooster geïncorporeerd in het St. Agnietenklooster. Hun archieven bestaan voor het grootste deel uit charters over de goederen en rechten.
Abstract
The nunneries of St. Agnes in Emmerich and St. Ursula in Nieder-Elten (Germany) – convents of the Brethren and Sisters of the Common Life – have existed from 1419-1811 and 1427-1613, and were ultimately connected to the Order of the Canonesses Regular of St. Augustine. In 1613 St. Ursula’s Convent was incorporated in St. Agnes’ Convent. Their archives contain predominantly deeds regarding properties and rights.
Arrangement
- St. Ursulenklooster (LTK 617: 1):
- Algemene zaken (volgnrs. 1-49)
- Vicarie in de kapel van het convent (volgnrs. 50-60)
- Cartularium van het convent (volgnrs. 61-66, incl. vijf afschriften hieruit die niet bij een andere akte te plaatsen zijn).
- St. Agnietenklooster (LTK 617: 2):
- Algemene zaken (volgnrs. 1-161)
- Stukken waarin het St. Agnietenklooster niet genoemd wordt en waaronder akten zijn, die tot het archief van het St. Ursulenklooster kunnen behoren (volgnrs.162-192)
Beide inventarissen bevatten doorlopend genummerde regesten in chronologische volgorde, maar stukken over een bepaald perceel of huis zijn bij elkaar geplaatst (de niet getransfigeerde retroacta met een subnummer). De inventaris van het St. Ursulenklooster bevat verwijzingen naar het afschrift in het cartularium. Indien het originele charter niet bewaard gebleven is, is de beschrijving van het afschrift onder volgnr. opgenomen. Dat zijn dus ‘lege’ volgnrs. Dat geldt ook voor volgnr. 49 (zie hiervoor: St. Agnietenklooster, volgnr. 116).
Physical Location
Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties
Other Finding Aids
De archieven zijn beschreven in de inventarissen van Van Doorninck (1906 en 1914), met registers op persoonsnamen en geografische namen.
Immediate Source of Acquisition
In 1811 werd het St. Agnietenklooster opgeheven. Het hertogdom Kleef maakte toen deel uit van het Franse keizerrijk. Een jaar later begon men met de ontruiming. De toenmalige burgemeester Jacob Hendrik Onderdewijngaart Canzius wist een klein deel van de archieven te redden. Deze stukken zijn in 1843 door zijn weduwe A.S. Musketier aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde geschonken (zie Jaarboek van de MNL, 1844, p. 53 en bijlage B). Sinds 1876 berusten de stukken in de UBL, toen de MNL haar literaire collecties in bruikleen overdroeg.
Deze archieven zijn op 13 oktober 1943 op verzoek van de Duitse bezetter overgedragen en op 3 maart 1947 terugontvangen.
Accruals
Er worden geen toekomstige aanvullingen verwacht.
Bibliography
- Bollmann, A. en N. Staubach (eds.), Schwesternbuch und Statuten des St. Agnes-Konvents in Emmerich. Emmerich 1998. Geschreven door een zuster uit het klooster. Bevat de levens van 66 zusters tot 1503. De uitgave is gebaseerd op een afschrift. Het origineel is in 1944 verloren gegaan.
- Doorninck, P.N. van, Inventaris van het archief van het St. Agnes of Groote Convent te Emmerik. Haarlem 1914 (voor LTK 617: 2).
- Doorninck, P.N. van, Inventaris van het archief van het St. Ursulen Convent te Neder-Elten. Haarlem 1906 (voor LTK 617: 1).
- Limbeck, R., Der St. Agneskonvent zu Emmerich. Emmerich 1998.
- Rehm, G., Die Schwestern vom gemeinsamen Leben im nordwestlichen Deutschland: Untersuchungen zur Geschichte der Devotio moderna und des weiblichen Religiosentums. Berlijn 1985.
General
Het materiaal kan worden aangevraagd via de catalogus (tab Special Collections). De stukken komen ter inzage op de Leeszaal Bijzondere Collecties.
Processing Information
De archieven worden bewaard onder signatuur LTK 617: 1-2 en zijn in het begin van de 20ste eeuw beschreven door P.N. van Doorninck (zie Literatuur).
- Church history Subject Source: Fast
- Convents Subject Source: Fast
- Deeds Subject Source: Aat
- Kreis Kleve Subject Source: Tgn
- Title
- Collection guide of the collection of charters from Saint Agnes Nunnery, Emmerik, and Saint Ursula Nunnery, Neder-Elten (MNL) (1340-1790)
- Subtitle
- Collectie charters van het St. Agnietenklooster in Emmerik en het St. Ursulenklooster in Neder-Elten (MNL)
- Author
- Arend Pietersma, 2015
- Date
- 2016
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Code for undetermined script
- Language of description note
- Beschrijving is in het Nederlands.
Revision Statements
- 22 April 2016: latest update
Repository Details
Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857
specialcollections@library.leidenuniv.nl